Pascal Programlama Diline Giriş
Pascal Programlama Dili Yapısı
· Algoritma Kurma
· Akış Diyagramları
· Akış Diyagramı Örnekleri
· Yazım İçin Format Belirleme
· Veri Tipleri
Menüler
· File Menüsü
· Edit Menüsü
· Compile Menüsü
· Run Menüsü
· Search Menüsü
Komutlar
· Write - Writeln
· Read - Readln
· For - Do
· For - Downto
· Repeat - Until
· While - Do
· If Deyimi
· If - Then - Else Yapısı
· Case..Of
· Continue
· Break
· Goto Deyimi
· Halt
· Exit
· Forward İfadesinin Kullanımı
Alt Programlar
· Kullanıcı Tanımlı Function Alt Programları
· Procedure Alt Programlar
· Parametreli Prosedürler
· Parametresiz Prosedürler
Ekran Komutları
Diğer Komutlar
Pascal Sözcükleri
Özel Semboller
PASCAL
Giriş
Pascal programlama dili 1968 yılında Niklaus Wirth tarafından geliştirilmiş üst düzey programlama dilidir. Pascal programlama dilinin günümüzdeki sürümleri Turbo/Borland ve Windows Pascal adları ile bilinmektedir. Turbo Pascal programlama dili mühendislik problemlerinin çözümlerinde, bilimsel projelerde, sağladığı grafik desteği ve program yazmadaki kolaylıklarıyla aranılan bir dil olma özelliğini sürdürmektedir.
Pascal programlama dilinin önemli özelliklerinden biri, program yazmadaki kolaylıkların yanısıra, yazılan bir metinin kolaylıkla değiştirilebilmesi, program içindeki bir metinin istenilen yere taşınabilmesi, kopyalanabilmesi, yazılan programdaki yazım kurallarının kolaylıkla kontrol edilebilmesi, hataların kolaylıkla tespiti ve bu hataların düzeltilmesi için yaptığı öneriler vb. gibi işlemlerin çabuk ve güvenilir bir şekilde yapılabilmesine olanak sağlamasıdır.
Pascal'ın programcıya sunduğu önemli özelliklerden biri de; bazı programlarda ortak olarak kullanılan program parçalarının ayrı bir Pascal dosyası olarak saklanması suretiyle farklı programlarda bu program parçalarının kullanılabilmelerine olanak tanımasıdır.
Pascal Menüleri
Pascal editöründe kullanımı kolaylaştıran bir çok menü vardır. Bu menülere ulaşmak için "Alt " tuşu ile birlikte menü isimlerinin ilk harflerine basmak yeterlidir. Menüye ulaştıktan sonra menü komutlarına erişim için üç yol vardır. 1)Mouse ile, 2)Ok tuşlarıyla 3) menü komutu üzerindeki işaretli harfe basılır.
Burada Pascal menülerinin tamamını tanıtmayıp sıklıkla kullanılan menü ve menü komutlarının kullanımı anlatılacaktır. Burada tanımı yapılan menüler, Windows Pascal için ifade edilmekle olup, aralarındaki küçük farklarla Turbo ve Borland Pascal 7.0 için de geçerlidir.
PASCAL PROGRAMLAMA DİLİ YAPISI
Bir Pascal programı en genel anlamda üç ayrı kısımdan oluşmuştur. Bu kısımlar bulunmaları gereken sıraya göre aşağıda verilmiştir.
Program Başlığı;
Tanımlama Bloğu;
BEGIN
İcra Bloğu;
END.
Programların asıl icra bölümü son bölümüdür. Yukarıda icra bloğu olarak gösterilen bu bölüm, Pascal komut cümlelerinden oluşur. ICRA bloğu, "BEGIN" ile başlar "END." ile sona erer. Her program bloğu birden fazla "END" içerebilir. Ancak bu end deyimleri program içinde bulunan değişik blokların sonunu göstermek için kullanılır ve hiç birinin sonunda "." işareti bulunmaz. "." işareti sadece ana programın sonunu göstermek amacıyla kullanılabilir. Ana programın sonu haricindeki diğer "END" deyimlerinin sonunda ";" işareti kullanılır.
Program Başlığı: Bir Pascal programının ilk kısmı, kullanılması programcının seçimine bağlı olan "program başlığı" dır. Program başlığı, programa bir isim vermek için kullanılır ve program isimlerinde İngiliz alfabesinde bulunmayan Türkçe karakterler kullanılmamalıdır. Programa uzun isimler verilebilir ancak sözcükler arasında boşluk bulunmamalıdır.
Tanımlama Bloğu: Pascal programının bu bölümünde program icra bloğunda kullanılan sabitler ve değişkenlerin isimleri ve bunların ne tür sabit/değişken olduğu bildirilir. Bu blok pascal programı içerisinde mutlaka belirtilmelidir. Örnek olarak, aşağıda değişik veri tiplerindeki değişkenlerin bir tanımlama bloğunda nasıl tanımlanabileceği gösterilmiştir.
Tanım ve Veri Tipi
S REAL
A STRING
B INTEGER
C LONGINT
F SHORTINT
H BOOLEAN
J BYTE
KL WORD
Algoritma Kurma
Algoritma, verilen herhangi bir sorunun çözümüne ulaşmak için uygulanması gerekli adımların hiç bir yoruma yer vermeksizin açık, düzenli ve sıralı bir şekilde söz ve yazı ile ifadesidir. Algoritmayı oluşturan adımlar özellikle basit ve açık olarak sıralandırılmalıdır. Algoritmik çözüm yöntemlerine ilk örneği günlük yaşantımızdan verelim.
Örnek 1: Örneğimiz bir insanın evden çıkıp işe giderken izleyeceği yolu ve işyerine girişinde ilk yapacaklarını tanımlamaktadır.Çözüm 1: Evden dışarıya çık Otobüs durağına yürü Durakta gideceğin yöndeki otobüsü bekle Otobüsün geldiğinde otobüse bin Biletini bilet kumbarasına at İneceğin yere yakınlaştığında arkaya yürü İneceğini belirten ikaz lambasına bas Otobüs durunca in İşyerine doğru yürü İş yeri giriş kapısından içeriye gir Mesai arkadaşlarınla selamlaş İş giysini giy İşini yapmaya başla.
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, evden işe gidişte yapılabilecek işlemler adım adım sırasıyla, kısa ve açık olarak tanımlanmaya çalışılmıştır. Yukarıdaki algoritma kişinin otobüsü kaçırma olasılığı düşünülmeden oluşturulmuştur. Kişi durağa geldiğinde bineceği otobüsü kaçırmış ise algoritmamız aşağıdaki şekilde değiştirilebilir.
Çözüm 2: Evden dışarıya çık Otobüs durağına yürü Otobüsün saati geçmiş ? Durakta gideceğin yöndeki bir sonraki otobüsü bekle Bir sonraki otobüs gelene kadar 4. adımı uygula Otobüsün geldiğinde otobüse bin Biletini bilet kumbarasına at İneceğin yere yakınlaştığında arkaya yürü İneceğini belirten ikaz lambasına bas Otobüs durunca in İşyerine doğru yürü İş yeri giriş kapısından içeriye gir Mesai arkadaşlarınla selamlaş İş giysini giy İşini yapmaya başla.
Her iki örnekte görüldüğü gibi sorunu çözüme götürebilmek için gerekli olan adımlar sıralı ve açık bir biçimde belirlenmiştir. Algoritmanın herhangi bir adımındaki küçük bir yanlışlık doğru çözüme ulaşmayı engelleyebilir. Bu nedenle algoritma hazırlandıktan sonra dikkatle incelenmeli ve varsa adımlardaki yanlışlıklar düzeltilmelidir.
Programlamanın temeli olan algoritma hazırlanmasında dikkat çekici bir nokta, aynı sorunu çözmek için hazırlanabilecek olası algoritma sayısının birden çok olmasıdır. Başka deyişle, bir sorunun çözümü için birbirinden farklı birden fazla sayıda algoritma hazırlanabilir. Bu da gösteriyor ki herhangi bir problemin çözümü için birbirinden farklı yüzlerce bilgisayar programı yazılabilir.
Bir bilgisayar programı için hazırlanacak olan algoritma da aynı şekilde çözüm yolunu bilmeyen bir kişiye, çözüme ulaşmak için neler yapması gerektiği anlatılıyormuş gibi hazırlanmalı ve eksik bir nokta bırakmaksızın gerekli tüm adımları açık ve düzenli olarak içermelidir. Çözüm için kullanılacak bilgilerin nereden alınacağı, nerede saklanacağı ve çözümün program kullanıcısına nasıl ulaştırılacağı algoritma adımları arasında belirtilmelidir.
Aşağıda değişik işlemlere ilişkin algoritma örnekleri verilmiştir.
Örnek 2: İki sayıyı toplamak için gerekli programa ait algoritmanın oluşturulması.Algoritma:A1 :Birinci sayıyı girA2 :İkinci sayıyı girA3 :İki sayının toplamını yapA4 :Toplamın değerini yazA5 :Bitir.
Bu tam bir algoritmadır. Sözcüklerin ortaya çıkaracağı yanlış anlamaların ortadan kaldırmak amacıyla semboller ve matematik dilini gerektiren bazı kısaltmalar kullanmak daha uygun olacaktır. Bir algoritma yazılırken şu metot izlenmelidir:
1. Programda kullanılacak elemanları temsil etmek üzere uygun isimler veya değişkenler seç. 2. Bazı isimlere başlangıç değeri olarak çözümün gerektirdiği uygun değerler ver. 3. Gerekirse programa girilecek verileri düzenle. 4. Cebirsel notasyon ve kararlar kullanarak aritmetik işlemleri gerçekleştir. 5. Çıkışı düzenle. 6. Bitir.
Yukarıda iki sayının toplanması için oluşturduğumuz algoritmayı bu yeni gereksinimlere uyarak yeniden yazalım.
Toplam adı için Z
Birinci Sayı için X
İkinci Sayı için Y değerleri kullanılırsa;
Algoritma:A1 :X değerini girA2 :Y değerini girA3 :Z X+YA4 :Z' yi yazA5 :Bitir
Görüldüğü üzere bu şekilde bir algoritma ile çözüm yolunu izlemek daha kolaydır. Bundan sonra bu tip algoritma kullanılacaktır.
A6 :Bitir
Bu örnekte Ort değeri ile iki sayının ortalaması temsil edilmiştir.
Örnek 4: Beş sayının toplamını ve ortalamasını veren programa ait algoritmanın oluşturulmasıToplam adı için TopOrtalama adı için OrtGirilen sayılar için XArttırma için Sayac kullanılırsaAlgoritma:A1 :Top 0, Sayac 0A2 :X'i girA3 :Top Top+XA4 : Sayac Sayac +1A5 :Eğer Sayac <5 ise A2'ye gitA6 :Ort Top/5A7 :Top ve Ort değerlerini yazA8 :Bitir
Örnek 5: Kenar uzunlukları verilen dikdörtgenin alan hesabını yapan programa ait algoritmanın hazırlanması. Kenar uzunlukları negatif olarak girildiği durumda veri girişi tekrarlanacaktır.Dikdörtgenin kısa kenarı : aDikdörtgenin uzun kenarı : bDikdörtgenin alanı : Alan
Algoritma:A1 :a değerini girA2 :a<0 ise 1. adımı tekrarlaA3 :b değerini girA4 : b<0 ise 3. adımı tekrarlaA5 :Alan a*bA6 :Alan değerini yazA7 :Bitir
Örnek 7: Verilen bir sayının faktöriyelini hesaplayan programın algoritmasının oluşturulmasıSayının faktöriyeli :FakFaktöriyel degişkeni :XFaktöriyeli hesaplanacak sayı :YAlgoritma:A1 :Fak 1, X 0A2 :Y'i girA3 :Y<0 ise 2. adımı tekrarlaA4 :X X+1A5 :Fak Fak*XA6 :X<Y ise 4. adıma geri dönA7 :Fak değerini yazA8 :Bitir
Bu algoritmada 1. adımda X e 0 ve Fak değişkenine 1 değeri atanıyor. 2. adımda Y değeri giriliyor ve 3. adımda Y değerinin 0 dan küçük bir değer olup olmadığı denetleniyor ve denetim sonucuna göre gerekli komut veriliyor. 4. adımda X'in değeri 1 arttırılıyor ve 5. adımda X için Fak değeri hesaplanıyor. 6. adımda X in değerinin faktöriyeli hesaplanacak sayıdan küçük olması durumunda 4. adımdan itibaren işlemlerin tekrarlanması komutu veriliyor, X' in değerinin Y'ye eşit olması durumunda işlemler tamamlanarak hesaplanan değerin yazdırılması işleminden sonra programın çalışması sona ermektedir.
Akış Diyagramları
Geliştirilecek olan yazılımın genel yapısının şematik gösterimine akış diyagramı veya blok diyagramı adı verilir. Akış diyagramları, yazılımı oluşturacak program parçalarını ve bu parçaların birbirleri ile olan ilişkilerini belirler. Bir bilgisayar programının oluşturulmasında akış diyagramlarının hazırlanması, algoritma oluşturma aşamasından sonra gelmektedir. Bilgisayar programının oluşturulması sırasında algoritma aşaması atlanarak, doğrudan akış diyagramlarının hazırlanmasına başlanabilir. Programlama tekniğinde önemli ölçüde yol almış kişiler bu aşamayı da atlayarak direkt olarak programın yazımına geçebilirler.
Akış diyagramlarının algoritmadan farkı, adımların simgeler şeklinde kutular içinde yazılmış olması ve adımlar arasındaki ilişkilerin (iş akışı) oklar ile gösterilmesidir.
Akış diyagramlarında kullanılan semboller, anlamları ve kullanış amaçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 1. İş akış diyagramlarında kullanılan semboller ve anlamları
Simge Simgenin Adı ve Anlamı
Elips Akış diyagramının başlangıç ve bitiş yerlerini gösterir. Başlangıç simgesinden çıkış oku vardır. Bitiş simgesinde giriş oku vardır. Paralel Kenar: Programa veri girişi ve programdan elde edilen sonuçların çıkış işlemlerini gösterir. Dikdörtgen Aritmetik işlemler ve değişik atama işlemlerinin temsil edilmesi için kullanılır. Eşkenar Dörtgen Bir karar verme işlemini temsil eder. Altıgen Program içinde belirli blokların ard arda tekrar edileceğini gösterir. Oklar Diyagramın akış yönünü ,yani her hangi bir adımdaki işlem tamamlandıktan sonra hangi adıma gidileceğini gösterir.
Ayrıntılı bir akış diyagramı, yazılımı oluşturan işlemleri ve ilişkilerini en küçük detayına kadar belirler.
Bir bilgisayar programının geliştirilmesinde kullanılan programlama dili ne olursa olsun bu programların akış diyagramlarında genel olarak yalnız üç basit mantıksal yapı kullanılır. Bu mantıksal yapılardan en basiti sıralı yapıdır. Sıralı yapı, hazırlanacak programdaki her işlemin mantık sırasına göre nerede yer alması gerektiğini vurgular. Bu yapı sona erinceye kadar ikinci bir işlem başlayamaz.
Şekil 1.2 Sıralı Yapı
Mantıksal yapılardan ikincisi Karar Verme yapısıdır (Şekil 1.3). Programlama sırasında If...Then... Else yapısı ile tanıyacağımız bu mantıksal yapılar, birden fazla sıralı yapı seçeneğini kapsayan modüllerde, hangi şartlarda hangi sıralı yapının seçileceğini belirler.
Şekil 1.3 Karar Verme Yapısı
Üçüncü mantıksal yapı çeşidini tekrarlı yapılar oluşturmaktadır. Bu yapılara Pascal programlama dilinde For(Şekil 1.4.a), While ve Repeat..Until (Şekil 1.4.b), yapısı adı da verilir. Şartlara göre değişik işlem gruplarının yapılmasını sağlar. Bu yapı yukarıda sözü edilen iki yapının çeşitli kombinezonların tekrarlanmasından oluşmuştur.
Söz konusu üç değişik yapı, değişik kombinezonlarda kullanılarak istenilen işlevleri yerine getirecek programlar hazırlanabilir. Programların bu üç basit yapı ile sınırlandırılması program modüllerinin daha kolay tasarlanmasını sağlar.
a b
Şekil 1.4. Tekrarlı Yapı
Akış Diyagramı Örnekleri
Bu bölümde yazılım oluşturma evrelerinden biri olan akış diyağramları ile ilgili örnekler verilmiştir. Sözlü veya yazılı olarak oluşturduğumuz algoritmanın programa dönüştürülmesi sırasında programın çalışma sırasını da gösteren akış diyagramlarıyla ilgili örnekler aşağıda verilmiştir.
Örnek 1: İki sayının toplamını ve ortalamasını yapan bilgisayar programının akış diyagramını çiziniz.
Örnek 2: 1'den 100'e kadar olan sayıların toplamlarını ve ortalamalarını veren programın akış diyagramını çiziniz.
Örnek 3: Ax+b=0 şeklinde verilen 1.derece denklemin çözümünü veren programa ait akış diyagramını çiziniz.
Örnek 4: Ax²+Bx+C=0 şeklinde verilen 2. derece denklemin köklerini bulan programın akış diyagramını çiziniz.
Yukarıdaki örnekte A=0 girilmesi durumunda denklem 1.derece olmaktadır. Bu durumu dikkate alarak gerekli çözümü de gösterecek şekilde akış diyagramını değiştiriniz.
Örnek 5: 1' den 100'e kadar sayıların karelerini, kareköklerini, küplerini, küpköklerini toplamlarını ve ortalamalarını veren programın akış diyagramını çiziniz.
Örnek 6: Yukarıda karar mantığı yapısı ile çözümlediğimiz problemi döngü yapısı ile çözümleyelim.
Örnek 7:10 tane N sayısının faktöriyelini hesaplayan programın akış diyagramını çiziniz.
Örnek 8: Yukarıdaki örneği tekrarlı yapı olarak tanımladığımız döngü yapısı ile çözelim.
Örnek 9: Elimizde bulunan A,B, ve C gibi 3 adet sayıdan en büyüğünü ve en küçüğünü bulan programın akış diyagramını çiziniz.
Örnek 10: Elimizde bilinmeyen sayıda koni bulunmaktadır ve koniye ait yarıçap (R) ve yükseklik (H) değerleri klavyeden girilmek suretiyle V=p .R².H/3 formülü ile hacim hesabı yapılacaktır. Koniye ait yarıçap değeri 0 girildiğinde programın çalışması duracaktır. Programda her girilen veri için hacim değeri rapor edilecek, programın çalışması bittiğinde toplam kaç koni için hacim hesabı yapıldığı da belirtilecektir.
Verilen akış diyagramında R ve H değerlerinin negatif girilmesine engel olacak şekilde akış diyagramını yeniden düzenleyiniz.
Örnek 11: F(x) kesikli fonksiyonunun değeri X'in aldığı değerlere göre aşağıda verilmiştir. X'in değeri 0-10 arasında 0.5 aralıklarla arttığına göre her bir X değeri için F(x) fonksiyonunu hesaplayan programın akış diyagramını çiziniz.
· 0£ X £ 2 f(x)= X
· 2< X £ 3 f(x)=X3-X2-2
· 3< X £ 4 f(x)=X2-2X+13
· 4< X f(x)=X4-3X2-43
Örnek 12: p sayısının formülü olduğuna göre serinin paydasındaki ifade 100 oluncaya kadar pi sayısını hesaplayan bilgisayar programının akış diyagramını çiziniz.
File menüsü
Pascal file menüsü üzerinde 10 ayrı menü komutu vardır. Bunların görevleri aşağıda özetlenmiştir.
Şekil 1. Turbo Pascal File Menüsü
Open: Daha önceden diskte varolan Pascal program dosyasının editöre yüklenmesi için kullanılır. Pascalın DOS sürümü ile çalışırken aynı yöntem geçerli olmakla birlikte, aynı işlemi, F3 tuşuna basarak da yapabiliriz. Bu menü komutu kullanıldığında Şekil 2'de verilen diyalog kutusu görülecektir.
Disk üzerinde bulunan bir Pascal dosyasını editöre yüklemek için diyalog kutusunda görülen *.PAS yazılı yere programın adı yazılarak "Enter" tuşuna basılır veya önce tab tuşuna bastıktan sonra ok tuşları ile programın adı üzerine gelinerek "Enter" tuşuna basılır. Aynı seçim, mouse ile açılmak istenilen programın üzerine gelip iki kez sol tuşu tıklayarak da gerçekleştirilir.
New: Editörde yeni bir Pascal dosyası yaratmak amacıyla kullanılır.
Save: Yazılan programın hafızaya alınması işlemini gerçekleştirir. Program ilk defa hafızaya alınacak ise Şekil 3'de görülen Save As Diyalog Kutusu ekrana gelerek, programa bir isim verilmesini bekleyecektir. Programın hafızaya alınması için program adı yazıldıktan sonra mouse ile "ok" tuşuna veya klavyeden "Enter" tuşuna basılması gerekir. Daha önceden diskte bulunan bir Pascal programı üzerinde yapılan değişiklikler nedeniyle hafızaya alma işlemi için bu komut kullanıldığı zaman, program eski adı ile kaydedileceğinden aynı diyalog kutusu ekranda görülmez.
Pascalın DOS sürümü ile çalışırken yazılan programın hafızaya alınması için bu menü komutu ile aynı işleve sahip olan F2 tuşuna basılması yeterlidir.
Şekil 2. Open Diyalog Kutusu
Şekil 3. Save Diyalog Kutusu
Save As: Editörde aktif penceredeki Pascal programının yeni bir isimle kaydedilmesi amacıyla kullanılır. Komutun kullanılmasıyla ekrana Save As Diyalog Kutusu gelir. Programa verilecek yeni isim yazılarak "Enter" tuşuna basılır.
Save All: Pascal ile program yazarken, birden fazla program penceresi ard arda açılabilir. Komut kullanıldığında açık olan bütün Pascal programları bilinen adları ile hafızaya alınır. Komutun kullanılması için açık pencerelerdeki programlara daha önceden isim verilmiş olmalıdır.
Change Dir: Sadece Dos sürümü Turbo/Borland Pascalda bulunan bu komut, aktif çalışma sürücüsü veya dizininin değiştirilmesi amacıyla kullanılır. Komut çalıştırıldığında istenilen dizin veya sürücü seçilerek "Alt+K" tuş kombinasyonuna basılır veya tab tuşu ile "Ok" butonuna gelinerek "Enter" tuşuna basılır.
Print: Aktif Pascal penceresindeki program listesinin yazıcıdan alınmasını sağlar.
Printer Setup: Printer seçimi ve printer ayarlamalarının yapılması için kullanılır. Komut kullanıldığında Şekil 4 'te verilen diyalog kutusu ekrana gelir. Printer ve port bölümünden yazıcı seçimi yapılır. Set Up.. tuşuna basıldığında yazıcı ayarlarında istenilen değişikliklerin yapılmasını sağlayan diğer bir diyalog kutusu ekrana gelecektir. Burada kağıt boyutu, kağıdın yazıcıya yerleştirilme şekli, kağıt kaynağı (el ile, üst tepsi, otomatik vb), kullanılacak kağıt kalitesi gibi değişkenlerden istenilenleri seçmemize olanak sağlanmıştır.
Get Info: Sadece Dos sürümü Turbo/Borland Pascal 'da bulunan bu komut, program ile ilgili bilgileri içeren bir diyalog kutusu ekrana gelir. Amacı programın ile ilgili çeşitli bilgilerin programcıya sunulmasıdır.
Dos Shell: Sadece Dos sürümü Turbo/Borland Pascalda bulunan bu komut, geçici olarak Pascal editörünün terkedilip Dos ortamına dönülmesi amacıyla kullanılır. Dos ortamından tekrar editöre dönülmesi için Dos promptunda EXIT yazılır.
Exit: Pascal 'dan çıkış için kullanılır.
Edit Menüsü
Edit menüsü yardımıyla program içinde belli blokların silinmesi, başka yere taşınması, kopyalanması gibi işlemleri yapabilmek mümkündür.
Yukarıda sözü edilen işlemlerin yapılabilmesi için öncelikle üzerinde işlem yapılacak program bloklarının Shift ve Ok tuşlarına aynı anda basılması ile işaretlenmesi gerekmektedir. Metinin işaretlenmesi işleminden sonra edit menüsü üzerinde görülen menü komutları çalıştırılır.
Cut: İşaretli metinin silinmesi amacıyla kullanılır. Kısa yol tuşu (Shift+Del).
Copy: İşaretli metini panoya (clipboard) kopyalar. Bu şekilde panoya kopyalanan metinin istenilen yere kopyalanması işlemi için bu komuttan sonra aşağıda tanımlanan Paste komutunun kullanılması gerekmektedir. Kısa yol tuşu (Ctrl+Ins).
Paste: Copy komutu ile panoya kopyalanan metinin editör üzerinde istenilen yere kopyalanabilmesini sağlar. Kısa yol tuşu (Shift+Ins).
Compile Menüsü
Compile Menüsü (Şekil 11) editörde aktif bulunan Pascal programının derlenmesinde, bu programa bağlı unit programların derlenmesinde ve yazılan Pascal programının dos/windows ortamında kendi başına çalışır duruma yani; XXXXXXXX.EXE durumuna getirilmesi için kullanılır. En çok kullanacağımız menü komutları aşağıda özetlenmiştir.
Compile: Editör ekranındaki aktif durumda olan programı derlemek amacıyla kullanılır. Kısa yol tuşu (Alt+F9).
Make: Editör ekranındaki aktif durumda olan programı ve bu programa bağlı unit harici programlarını en son değiştirilmiş halleriyle derleme işlemini yapar. Kısa yol tuşu (F9).
Build: Editör ekranındaki aktif durumda olan programları ve bu programa bağlı unit harici programlarını birlikte derler.
Şekil 10. Compile Menüsü
Destination Memory (Disk): Sadece DOS Turbo Pascalda bulunan bu komut ile Programın derlenerek çalıştırılacağı ortamın belirtilmesi için kullanılır. Seçenek üzerine "Enter" tuşuna basılarak Memory yazılı bölüm Disk veya Disk yazılı ise Memory durumuna alınır. Destination Disk durumunda derleme sonucunda program dos ortamında direkt olarak çalıştırılabilir.
Target: Yazılan programın derlenip çalıştırılacağı ortamı belirlemek için kullanılır. Pascal Real mode, Protected mode ve Windows olmak üzere üç ortam sunmaktadır.
Editör ve derleyici ile ilgili detaylar kullanıcı kitaplarından veya Help menüsünden sağlanabilir
Run Menüsü
Run menüsünde yazılan programın çalıştırılması için bazı komutlar bulunmaktadır. Run menüsünde bulunan menü komutları aşağıda özetlenmiştir.
Run: Programı derleyerek çalıştırır. Kısa yol tuşu (Ctrl+F9).
Şekil 9. Goto Line Number Diyalog kutusu
Program Reset: Sadece DOS sürümü Turbo/Borland Pascal'de bulunan bu komut ile Step Over veya Trace Into komutlarından biri çalıştırılınca, yapılan kontrolü durdurmak ve hata kontrolünü tekrar programın ilk deyimi üzerine almak için kullanılır. Kısayol tuşu (Ctrl+F2).
Goto Cursor: Sadece DOS sürümü Turbo/Borland Pascal'de bulunan bu komut ile editör ekranındaki program yazılımında kursörün bulunduğu satıra kadar olan program bölümünün derlenerek çalıştırılmasını sağlar. Kısayol tuşu (Ctrl+F4).
Trace Into: Sadece DOS sürümü Turbo/ Borland Pascal'de bulunan bu komut ile editör ekranındaki programın satır satır çalıştırılmasını sağlar. Kısayol tuşu (F7).
Step Over: Sadece DOS sürümü Turbo/ Borland Pascal'de bulunan bu komut ile editör Trace On durumuna geçer. Aktif durumdaki programın çalışması sırasında programın hangi satırları izlediğini ve işlem sırasını izlemek amacıyla kullanılmaktadır. Kısayol tuşu (F8.)
Search Menüsü
Search Menüsü (Şekil 6), program yazımı sırasında belirli sözcüklerin aranması ve değiştirilmesi, istenilen program satırına hızlı bir şekilde ulaşılması vb. gibi işlemlerin kolaylıkla yapılabilmesini sağlar.
Find: Bu komut program içinde herhangi bir metinin aranması amacıyla kullanılır. Komut aktif hale geldiğinde Şekil 7'deki diyalog kutusu ekrana gelir. Aranılacak metin, kendisi için ayrılmış alana yazılarak klavyeden "Enter" tuşuna veya mouse ile Ok butonuna basılır.
Şekil 6. Search Menüsü
Bulunulan noktadan ileriye doğru arama yapılacak ise Direction bölümünde Forward terimi işaretlenmeli, geriye doğru arama yapılacak ise Backward terimi işaretlenmelidir.
Şekil 7. Find Diyalog kutusu
Scope bölümünde, sözcüğün tüm dosya içinde aranılması isteniyorsa global, sadece seçilen metinde aranılması isteniyorsa selected text bölümleri işaretlenmelidir. Origin bölümünde, aramaya başlanacak sözcük, nokta bütün dosya içinde aranılacak ise entire scope, imleçin bulunduğu noktadan itibaren aranılacak ise from kursor bölümleri seçilmelidir.
Replace:Yazılan program içinde kullanılan herhangi değişkenlerin veya Pascal sözcüklerinin başka bir değişken veya Pascal sözcüğü ile değiştirilmesi gerekebilir. Bu komut kullanıldığında Şekil 8'deki diyalog kutusu ekrana gelir. Text to find' 'in karşısında ayrılmış alana değiştirilmesi istenilen sözcük, New Text' in karşısındaki ayrılmış alana yeni sözcük yazılır. Değiştirilecek sözcük programın tamamında veya birden çok yerinde değiştirilecek ise Change all tuşunun üzerine gelinir ve klavyeden "Enter", mouse ile Ok butonuna basılır. Programda aranılan metin bulunduğunda değişim için kullanıcıdan onay bekleyen bir diyalog kutusu ekrana gelir. Değişime onay için "Y", değişime hayır demek için "N" tuşuna basılır.
Şekil 8. Replace Diyalog kutusu
Search Again: Find menü komutu ile arama yapıldığında, program içinde aranılan metine ilk karşılaşılan yerde arama kesilir. Aynı metini tekrar aramak için Search Again menü komutu kullanılır.
Goto Line Number: Program içinde istenilen program satırına hızlı bir şekilde ulaşılmasını sağlar (Şekil 9). Komutun kullanımıyla ekrana gelen diyalog kutusunda ayrılmış alana satır numarası yazılarak "Enter" tuşuna basılır
While-Do
Bir program bloğunun belli bir şart sağlandığı sürece üst üste icrasını sağlayan WHILE deyiminin genel yazılış şekli aşağıdadır.
While <şart cümlesi> Do BLOK
Do kelimesini takibeden blok WHILE deyimi tarafından döngüye sokulacak komut cümlelerini kapsar. Komut cümlesi sayısı birden fazla ise, bu bloğun BEGIN...END deyimleri arasına alınması zorunludur.
WHILE ile REPEAT arasındaki fark; Repeat döngüsü şart cümlesi yanlış olduğu sürece, While döngüsü ise şart cümlesi doğru olduğu sürece devam etmesidir.
Örnek : Repeat -Until ile yapılan örnek programı WHILE-DO ile yapalım.
program ornek_While;uses wincrt;vari,sayi:integer;top,ort:real;beginclrscr; Write('1. Kartonun Ağırlığını Giriniz =');Readln(sayi);i:=1;top:=0;ort:=0;While Sayi>0 dobeginTop:=top+sayi;i:=i+1;Write(i,'. Kartonun Ağırlığını Giriniz =');Readln(sayi);end;ort:=top/(i-1);Writeln;Writeln;Writeln((i-1),' Adet Kartona ait Ağırlık Ölçümü Yapılmıştır.');Writeln((i-1),' Adet Kartonun Toplam Ağırlığı =',top:6:3);Writeln('Girilen sayıların ortalaması =',ort:6:3);repeat until KeyPressed;end
IF Deyimi
IF deyimi, bir şartın doğru veya yanlış olmasına bağlı olarak programın belirli parçalarının çalışmasını veya çalışmamasını sağlar. IF deyimi,
IF şart cümlesi THEN Blok1;
veya
IF şart cümlesi THEN Blok1 ELSE Blok2;
şeklinde kullanılabilir.
Buradaki şart cümlesi, birbirlerine mantıksal operatörler ile bağlanmış bir veya birkaç ilişkisel operasyon veya bir tek boolean ifade olabilir. Aşağıdaki örnekleri inceleyelim:
IF A=B THEN ...
IF (A=B) AND (A=C) THEN ...
IF (A+1) < (B-1) THEN ...
IF (Cev In ['E' , 'e']) THEN ...
Then sözcüğünü takiben, bloklar birden fazla komut cümlesinden oluşurlar ise, bu blokların BEGIN ve END deyimleri içine alınması zorunludur. IF deyiminin ikinci şekli yani ELSE' den sonra gelen komut veya komutlar dizisi geçerlilik kazanmışsa, ELSE' den önce gelen komut cümlesinin yada, End deyiminin sonuna ';' işareti konulmaz. Aşağıdaki örneklerden 1.si hatalı 2.si doğrudur.
IF A=B Then Writeln ('Eşit'); Else Writeln ('Farklı');
IF A=B Then Writeln ('Eşit') Else Writeln ('Farklı');
IF deyimi içinde kullanılan Blok1 ve Blok2 çeşitli komut cümlelerinden oluşabileceğine göre bu blokların içinde başka IF cümleleri de yer alabilir. IF deyimlerinin bu şekilde kullanılmasına iç içe IF deyimleri adı verilir. IF cümlesinde yer alan her iki bloğun geçerlilik kazanması söz konusu olamaz.
IF degisken_1 <kosul> degisken_2 then
begin
-----
islemler
-----
end;
Bu kullanım şekli IF deyiminin en yalın şekillerinden biridir. Degisken_1 ile Degisken_2 arasındaki koşulun durumuna göre THEN ifadesinden sonra gelen işlemler yapılır.
Örnek: Aşağıda verilen kodlarına göre daire, üçgen ve dikdörtgenin çevresini hesaplayan Pascal programını yazınız.
1. Üçgen
2. Dikdörtgen
3. Daire
Program Cevre_Hesabi;uses crt; {Windows için Wincrt}varsekil:byte;uzun1,uzun2,uzun3:real;cevre: real;BeginWriteln('1. Üçgen');Writeln('2. Dikdörtgen');Writeln('3. Daire');Write('Şeklin Kodunu Giriniz');Readln(Sekil);If Sekil=1 thenBeginWrite('Uçgenin 1. Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun1);Write('Uçgenin 2. Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun2);Write('Uçgenin 3. Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun3);Cevre:=uzun1+uzun2+uzun3;end;If Sekil=2 thenBeginWrite('Dikdörtgenin Kısa Kenar Uzunluğunu giriniz:') ;readln(Uzun1);Write('Dikdörtgenin Uzun Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun2);Cevre:=2*(uzun1+uzun2);End;If Sekil=3 thenBeginWrite('Dairenin yarıçapını giriniz :');readln(Uzun1);Cevre:=2*pi*Uzun1;End;Writeln('S eçilen Nesnenin Çevre Uzunluğu =',Cevre:8:2);End.
Örnek : Aşağıda verilen kodlara göre birim dönüşümlerini veren Pascal programı yazınız.
Fahrenhayt 'tan (F) Santigrad 'a (C) : C=5/9*(F-32)
İnç 'ten (I) Santimetre 'ye (Cm) : Cm=2.54*I
Mil 'den (M) Kilometre 'ye (Km) : Km=1.6*M
Pound 'dan (P) Kilogram 'a (Kg) : Kg=0.45*P
Program metrik_cevrimler;uses crt; {Windows için Wincrt}var kod:byte;F,C,I,Cm,M,Km,P,Kg:real;BeginWriteln('Çev rim Kodları');Writeln('1. Fahrenhayt -> Santigrad');Writeln('2. İnç -> Santimetre ');Writeln('3. Mil ->Kilometre ');Writeln('4. Pound -> Kilogram ');Write('Çevrim Kodunu Giriniz ='); Readln(Kod);If Kod=1 then beginWrite('Fahrenhayt Değerini Giriniz ='); Readln(F);C:=5*(F-32)/9;Writeln('Santgrad Değeri =',C:7:2,' °');end;If Kod=2 thenBeginWrite('İnç Değerini Giriniz ='); Readln(I);Cm:=2.54*I;Writeln('Santimetre Değeri =',Cm:7:2);end;If Kod=3 thenBeginWrite('Mil Değerini Giriniz ='); Readln(M);Km:=1.6*M;Writeln('Kilometre Değeri =',Km:7:2);end;If Kod=4 thenBeginWrite('Pound Değerini Giriniz ='); Readln(P);Kg:=0.45*P;Writeln('Kilogram Değeri =',Kg:7:2);End;End
If Then Else Yapısı
IF degisken_1 <kosul> degisken_2 then
begin
-----
islemler
-----
end
ELSE
begin
-----
islemler
-----
end;
Bu yapı kullanıldığında, Degisken_1 ile Degisken_2 belirtilen koşulu karşıladıkları zaman THEN ifadesinden sonra gelen işlemler, aksi halde ELSE ifadesinden sonra tanımlanan işlemler yaptırılır.
IF degisken_1 <kosul> degisken_2 then
begin
islemler1;
end
else
if degisken_3 <kosul> degisken4 then
begin
islemler2;
end
else
if degisken_5 <kosul> degisken6 then
begin
islemler3;
end;
Örnek:Aşağıdaki program klavyeden girilen yılın kaç gün olduğunu vermektedir. Programı inceleyiniz.
program deneme;uses crt; {Windows için Wincrt}varyil:integer;beginclrscr;Write('Gun Sayisini ogrenmek istediginiz yili giriniz :');readln(yil);if (yil mod 4 )=0 thenbeginWriteln('Yil 366 gun');EndElseBeginWriteln ('Yil 365 gun');end;readln;end.
Case ... Of
Bir değerin birden fazla değer ile karşılaştırmasını yapan ve bir eşitliğin bulunması halinde belli program parçalarının çalıştırılmasını sağlayan CASE deyiminin genel formu aşağıda verilmiştir.
CASE Kontrol Değişkeni OF
Etiket1 : Blok1 ;
Etiket2 : Blok2 ;.
Etiketn : Blokn ;
ELSE BLOK;
END;
Kontrol değişkeni real haricindeki standart tiplerden birine sahip olan bir değişkendir. CASE deyimi içindeki etiketler LABEL olarak tanımlananlardan farklıdır. Bunlar sabit değerler olup, kontrol değişkeni ile aynı tipe sahiptir. Etiketi takip eden bloklar ise PASCAL komut cümlelerinden meydana gelir. Komut cümleleri birden fazla ise BEGIN END deyimleri arasına yazılması zorunludur. Etiketlerin dışında yazılan ELSE deyimi ve bunu takip eden blok seçimliktir
Örnek : Aşağıda kişinin yaşı girildiğinde, yaşına uygun mesajlar veren bir Pascal programı verilmiştir
Program Yasdilim;Uses wincrt; {Dos için CRT}Var yas:integer;BeginClrscr;Write('Yaşınızı Giriniz :');ReadLn(YAS);CASE yas OF0..5:Writeln('Yaşınız 0-5 arasında');5..15:Writeln('Yaşınız 5-15 arasında');15..35:Writeln('Yaşınız 15-35 arasında');35..50:Writeln('Yaşınız 35-50 arasında');50..85:Writeln('Yaşınız 50-85 arasında');else Writeln('Çok Yaşayın');end;Readln;End.
Örnek : Bir diyet uzmanı insanlara , geliştirmiş olduğu değişik üç tür diyeti uygulamayı düşünmektedir.
1.tür diyet 60 kilo ve altındaki insanlara uygulanacak kilo aldırıcı program.
2.tür diyet 61 ile 80 kilo arasındaki insanlara uygulanacak kilo aldırmayan program.
3.tür diyet 81 ile 150 kilo arasındaki insanlara uygulanacak kilo zayıflatıcı programdır
Buna göre 10 kişi arasında yapılan bir anketle ,bu üç programa kaçar kişinin düştüğünü ve bu gruplardaki ortalama kiloları bulan bir PASCAL programını yazınız.
Program rejim_anket;uses crt; {Windows için Wincrt}var kilo,grp1,grp2,grp3,i,j,k:integer;grp1ort,grp2ort, grp3ort:real;grp1top,grp2top,grp3top:integer;BEGIN for i:=1 to 10 dobeginwrite('Kişinin Kilosunu giriniz :');Readln(Kilo);case kilo of0..60: begingrp1:=grp1+1;grp1top:=grp1top+kilo;end;61..80 : begingrp2:=grp2+1;grp2top:=grp2top+kilo;end;81..15 0: begingrp3:=grp3+1;grp3top:=grp3top+kilo;end;end;en d;grp1ort:=grp1top/grp1;grp2ort:=grp2top/grp2;grp3ort:=grp3top/grp3;Writeln('1. Gruptaki kişi sayısı =',grp1,' 1. Gruptaki kilo ortalaması =',grp1ort:8:2);Writeln('2. Gruptaki kişi sayısı =',grp2,' 2. Gruptaki kilo ortalaması =',grp2ort:8:2);Writeln('3. Gruptaki kişi sayısı =',grp3,' 3. Gruptaki kilo ortalaması =',grp3ort:8:2);repeat until keypressed;End.
Yukarıda verilen programda; for i:=1 to 10 do satırı ile yapılan işlemin 10 kez tekrar edileceği belirtilmektedir. (For .. do yapısı için 9. Bölüme bakınız.)
Örnek : Kare, dikdörgen, üçgen ve daire alan hesabı yapan bir Pascal programı hazırlanacaktır. Programda alanı hesaplanacak nesneyi belirttikten sonra ilgili alanın hesaplanabilmesi için CASE...OF yapısı kullanılacaktır.
program Sekillerin_alan_hesabi;uses Crt; {Windows için Wincrt}var Ch : char;uzun,gen,yuk,Taban,ycap: real;Alan_Kare,Alan_Dortgen,Alan_Ucgen,Alan_Daire: real;i:byte;begin (* Ana program *)Writeln;Writeln('Lütfen Alan Hesabı Yapacağınız Nesneyi seçiniz :');Writeln;Writeln('[K]are');Writeln('[D]ikdörtgen');Writeln('çgen');Writeln('d[A]ire');Writeln('[C]ıkış');Write('Alan hesabı yapılacak nesne (K/D/U/A) ?=');Readln(Ch);case UpCase(Ch) of'K' : beginWrite('Karenin kenar uzunluğu =');Readln(uzun);Alan_Kare:= uzun*uzun;Writeln('Alan ',Alan_kare:12:4);end;'D' : beginWrite('Dörtgenin Genişliği = ');Readln(gen);Write('Dörtgenin Yüksekliği =');Readln(yuk);Alan_Dortgen:=gen*yuk;Writeln(' Dörtgenin Alanı= ',Alan_Dortgen:12:4);end;'U' : beginWrite('Üçgenin Taban Uzunluğu =');Readln(Taban);Write('Üçgenin Yüksekliği =');Read(yuk);Alan_Ucgen:=taban*yuk/2;Writeln('Üçgenin Alanı = ',Alan_Ucgen:12:3);end;'A' : beginWrite('Dairenin Çapı =');Readln(Ycap);Alan_Daire:= sqr(ycap)*Pi;Writeln('Dairenin Çapı =',Alan_Daire:12:3);end;'C' : begin Writeln('Bitti');exit; end;else Writeln(' Tanımsız giriş');end;end. (* Ana program sonu *)
Continue
Fortran programlama dilinde olduğu gibi tekrarlama çevrimini yeniden başlatır. Programcı, bilgi girişlerinde kullanıcının sayısal olmayan bir giriş yapacağını varsayarak önlem almak amacıyla tekrarlama işlemlerini yeniden başlatmak için CONTINUE komutu kullanılır. Bu deyim PASCAL 7.0 ' da geçerlidir.
Program Continue_Kullanimi;Uses Crt; {Windows için Wincrt}Constn=5;varsayac,i:integer;rakam :Array [ 1..n] of Real;toplam:Real;beginclrscr;toplam:=0; sayac:=1;While sayac < n dobeginWrite(Bir Sayı Giriniz:');{$I-}Readln(Rakam[ sayac] );{$I+}If IOResult >0 thenbeginWriteln('Rakam girmelisiniz');CONTINUE;end;sayac:=sayac+1end;For I:=1 to sayac dotoplam:=toplam+rakam[ i] ;Writeln('Toplam Sayı :',Toplam:7:2);end.
Örnek program çalıştırıldığında kullanıcının hatalı bir giriş yapması halinde Run Time Error hatası oluşacaktır. Bu hatalı durum IORESULT hata durumu fonksiyonu ile kontrol ettirilerek programın kırılması önlenir ve CONTINUE komutu tekrarlama çevrimini tekrar başlatır. Ancak hata yoklama rutinleri {$I-} ile pasif duruma düşürülmüştür. IORESULT fonksiyon değeri kontrolü yapabilmek için {$I-} derleme komutu verilerek Pascal hata yoklama rutinleri pasif duruma alınmalıdır. Ancak kontrol işlemi bittikten sonra hata yoklama rutinleri {$I+} ile tekrar aktif duruma getirilmelidir.
Break
Turbo Pascal 7.0 programlama dilinde bir döngüyü kırarak sona erdirmek amacıyla kullanılır. Program içinde BREAK deyimiyle karşılaşıldığında içinde bulunduğu döngüden sonraki program satırının işler hale getirir. BREAK komutu FOR-DO, REPEAT-UNTIL ve WHILE-DO döngülerinin içinde kullanılabilir.
Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için aşağıdaki örneği inceleyiniz. Örnek Programda i ve j gibi iki sayının çarpımı yapılmaktadır. i=j olduğu durumda içteki döngü BREAK deyimi ile kırılmakta ve i 'nin değeri bir üst değere arttırılarak programın çalışmasına devam edilmektedir.
Program break_kullanimi;uses crt; {Windows için Wincrt}var i,j:integer;beginclrscr;for i:=1 to 10 dobeginWriteln(i,'. değeri ');for j:=1 to 10 dobeginif i=j then break; (* i=j olduğu takdirde içteki döngünün çalışması sona eriyor*)Writeln(i:3,' * ',j:3,'= ',i*j:3);end;Writeln('Devam Etmek için ENTER tuşuna Basınız');Readln;end;end.
GOTO Deyimi
Programın çalışma yönünün değiştirilmesi için kullanılan GOTO deyiminin genel kullanımı şu şekildedir;
GOTO Etiket;
GOTO deyimi ile kullanılan etiket, çalışma akışının yönlendirileceği noktayı gösterir. Bu etiketin programın tanım bloklarının olduğu yerde LABEL adı verilen bölümde tanımlanması gereklidir.
GOTO deyiminin kullanıldığı program bloğu içinde bulunması zorunludur. Etiket, bir komut cümlesinin yani bir program noktasının etiketlenmesi için yazıldığında kendisinden sonra " : " karakterinin yazılması zorunludur.
GOTO deyimleri ile ana program ve alt programlar arasında veya bir alt program ile başka bir alt program arasında dallanma yapılamaz. Ayrıca, IF, CASE, FOR, REPEAT, ve WHILE deyimlerinin blokları içine dallanılamaz. Ancak bu deyimler ile kullanılan bloklar içinden, dışarıya dallanma yapılabilir.
Turbo PASCAL' daki kontrol ve döngü deyimlerinin etkinliği ve PASCAL programlarının yapısallığı GOTO deyimine ihtiyacı ortadan kaldırır. Basic ve Fortran' da yazılan programlarda bol miktarda görülen GOTO deyimlerine Pascal programlarında pek rastlanmamaktadır.
Örnek:Aşağıdaki program, 1' den n sayısına kadar olan sayıların toplamını hesaplamaktadır. Program içinde üç kez GOTO deyimi kullanılmıştır. GOTO devam şeklindeki komut cümlesi şartsız, diğerleri ise şartlıdır.
Uses crt; {Windows için Wincrt}VarI,N : INTEGER;Top : REAL;Cev : Char;LabelBasla, Devam, Son;BeginBaşla:Clrscr;I:=0;Top:=0;Write('Bir sayı giriniz=');Readln (N);Devam:I:=I+1;Top:=Top+1;IF I=N then goto son;GOTO DEVAM;Son:Writeln('1 den', N,'e kadar sayıların toplamı=', Top:5);Writeln;Write ('Devam Edecek misiniz :');Readln (Cev);IF Cev In ['E' , 'e'] then GOTO Basla;End.
Halt
Programın kararlaştırılan bir yerinde durdurulmasını sağlar. ENTER tuşuna basıldıktan sonra varsa HALT komutundan sonra tanımlanan program satırları çalıştırılır.
program halt_ornek;beginif 1 = 1 thenbeginWritelN('Halt Deneme 1');if 2 = 2 thenbeginWritelN('Halt Deneme 2');if 3 = 3 thenbeginWritelN('Halt Deneme 3');Halt(1);end;end;end;Writeln(' Bu Çalıştırılamayacaktır');readln;end
Exit
Program işlem bloklarında tanımlanan herhangi bir koşulun gerçekleşmesi halinde program bloğunun akışını durdurur.
uses Crt; {Windows için Wincrt}beginrepeatif KeyPressed then Exit;Write('Xx');until False;end.
Forward İfadesinin Kullanımı
Program içinde tanımlanan Prosedür blokları içinde bazılarının programın daha sonraki satırlarında tanımlanacağını belirten ifadedir. FORWARD deyimi, sonra tanımlanacak prosedür bloğu devamında kodlanmalıdır.
Aşağıdaki örnek programda ASAMA2 prosedür bloğu devamında görülen FORWARD ifadesi blok bilgilerinin daha sonra tanımlanacağını belirtir. Program I>10 olduğu durumda sona erecektir
program procedure_ornekleri;uses crt; {Windows için Wincrt}var i:integer;Procedure Asama2;forward;Procedure Asama1;Begini:=i+1;Write(I,'.');Asama2;End;Procedu re Asama2;BeginWrite(I*i,'.');if i>10 then halt;readln;Asama1;End;beginclrscr;i:=1;asama1;end .
Yukarıda verilen iki örnek programda procedure ismini takiben herhangi bir değişken adı yazılmadığına dikkat ediniz.
Kullanıcı Tanımlı Function Alt Programları
Pascal'da altprogramlar başlığı altındaki yapısal modüllerden bir diğeri de fonksiyonlardır (function). Function ve Procedure arasındaki farkı anlayabilmek için procedure ve function olarak ayrı ayrı yazılmış bir uygulama üzerinde duralım.
PROCEDURE Toplam(X,Y:integer; var Z:integer);
begin
Z:=X+Y;
end;
FUNCTION Toplam (X,Y:integer):Integer;
begin
TOPLAM:=X+Y;
end;
Örnekte toplam isimli alt yordam (Procedure) X ve Y tamsayılarının toplamını referans parametresi türündeki Z değişkeni aracılığı ile getirir. Procedure durumunda geri döndürülecek değer, VAR ile tanımlanmış bir değişkene atanmaktadır. Fonksiyon olarak tanımlanan TOPLAM modülü ise toplamı kendisi getirmektedir. Fonksiyon sona erdirilmeden önce geri döndürülecek, fonksiyonun ismine atanmaktadır. Toplam isimli fonksiyon, integer tiptedir.
Procedure olarak yazılan TOPLAM alt programı ;
Toplam (A;B;T); (Procedure)
şeklinde çağırılırken function şeklinde geliştirilmiş Toplam alt programı ;
T:=Toplam(A;B); (Function)
komutuyla çağırılır.
Alt programlar
Yapısal programlamanın en önemli yaklaşımlarından biri, temel uygulamayı bir takım parçalara bölerek gerçekleştirmektir. Pascal'da bu parçalar altyordam (procedure) veya fonksiyon (function) olarak kodlanır. Yapısal programlamanın temel tercih nedeni, program modüllerinin bağımsız olarak geliştirilmeleri ve çalışıp çalışmadığının kolaylıkla anlaşılabilmesidir.
Alt programlar genellikle tekrar edilen işlemleri kolaylıkla yapabilmek için yazılırlar. Tekrar edilen işleme örnek olarak, programımız içinde birden fazla yerde faktöriyel hesabı yapmamız gerekiyor ise bunu bir alt program ile hesaplatmamız halinde aynı işleme sahip program satırlarının tekrarı önlenecek, programın takibi kolaylaşacak ve daha verimli hafıza kullanımı söz konusu olacaktır.
Bilgisayar dillerinin tamamında bulunan alt program yapısı PASCAL Programlama dilinde PROCEDURE ve FUNCTION türü alt programlar olmak üzere iki ayrı türdedir. Bu iki ayrı tür alt programlar birbirlerine benzer özellikler taşımalarına rağmen yapısallık ve icra açısından bazı farklılıklar içerirler.
Alt programlarda yapılacak işlemler, ana program içinde nerede gerekiyor ise o noktada ilgili işlemleri yapan alt programın adı yazılarak devreye sokulur.
1.1 Alt Programlar Hakkında Genel Bilgiler
*Her alt programın bir başlığı, bir tanım bloğu, bir de icra bloğu vardır.
*Ana programlar PROGRAM deyimi, prosedür alt programlar PROCEDURE, fonksiyon alt programlar FUNCTION deyimi ile başlar.
*Alt program adının hemen yanında verilen parametreler değer transferi işlemleri için kullanılırlar. Bir alt programa değer transferi yapılarak, her bir çalışmada verilen değişik değerlere bağlı olarak değişik sonuçlar üretmek mümkündür.
*Alt program isminin yanına parametre yazmak seçime bağlıdır. Eğer parametre yazılıyor ise bunlar procedure isminin yanına parantez içinde yazılırlar.
*Pascal programlama dilinde formal ve aktüel parametreler olmak üzere iki tür parametre tanımlanabilir. Formal parametreler, programın tamamına ait olmayıp sadece değer transferi için kullanıldıklarından geçici paramatreler olarak isimlendirilebilirler. Yani bu parametreler ile sadece alt program içinde çalışılabilir. Ana programda, alt programın çalıştırılması için yazılması gereken alt programın yanında yazılan parametreler ise Aktüel parametre adını alırlar. Burada aktüel ve formal parametrelerin sıralanış, sayı ve tip bakımından aynı olması gerekir.
Procedure Alt Programlar
Bir pascal programında Procedure alt programlara erişim ve procedure alt programın program içindeki yeri aşağıdaki genel gösterim şeklinde verilmiştir.
Program ad_;
procedure Altprogram1;
begin
işlem blokları;
end;
procedure Altprogram2;
begin
işlem blokları;
end;
(* ANA PROGRAM*)
BEGIN
işlemler;
Altprogram1;
Altprogram2;
........
işlemler;
........
Altprogram1 ;
........
END.
Alt programlarda, ana programlarda olduğu gibi sabit, değişken ve çeşitli tip tanımlamaları yapılabilir. Yapılan bu tanımlamalar, alt program aktif olduğu sürece geçerli olup alt programın çalışması sona erdiğinde alt programda tanımlanan değişken, sabit ve tipler bellekten silinir.
Procedure işlem blokları iki şekilde kullanılır,
1. Parametresiz Prosedürler
2. Parametreli Prosedürler
Parametreli Prosedürler
Ana program ve alt programlarda tanımlanan değişkenlerin farklı olması durumunda tercih edilirler. Ana programda tanımlanan değişken değerlerinin işleme alınmaları, alt programda tanımlanan değişkenlere aktarılarak yapılır.
Parametreli prosedürlerde de tek yönlü ve çift yönlü olmak üzere iki ayrı tür değer transferi söz konusudur. Eğer procedure ismini takiben parametrelerin tanım cümlesi VAR ile başlıyorsa parametreler arasında çift yönlü değer transferi yapılacak demektir. Yani ana programda kullanılan değişkenler alt programa aktarılacak ve alt programın çalışması sona erdiğinde sonuç değerler ana programa transfer edilir.
Tek yönlü değer transferinde ise parametrelerin tanım cümlesi VAR ile başlamaz, değer transferi ana programdan alt programa olur ve alt programın icrası sonunda ortaya çıkan sonuçlar ana programa transfer edilmez. Her iki tür için yazım örnekleri aşağıda verilmiştir.
Tek yönlü Transfer
rocedure Altyordam(X;Y;Z:integer;KAD:real); Çift yönlü Transfer
rocedure Altyordam(VAR X;Y;Z:integer;VAR KAD:real); Veri transferinde String değişken veya bir dizi değişken formal parametre olarak tanımlanamaz. String ve dizi değişkenler formal parametre olarak kullanılacaksa, tip bildirisinin özel bir tip ismi olarak verilmesi gerekir. Aşağıda verilen örnekler sözü edilen kurala göre hatalı yazılmışlardır.
Procedure Altyordam(A:Array1..100 of real);
Procedure Altyordam2(S:String200);
Uygun tanımlamalar yapmak için Type bölümünden yararlanılmalıdır. Aşağıda verilen örnek tanımlar özel tip isimler kullanıldığı için geçerlidir.
Type
Oz=Array1..100 of real;
sozcuk=String200;
Procedure Altyordam(A:Oz);
Procedure Altyordam2(S:Sozcuk);
Ana programdan alt programa transfer sırasında tanım bloklarında kullanılan parametrelerin tipleri aynı olmak zorundadır. Aksi takdirde 'Tip Uyuşmazlığı' hatası meydana gelecektir.
Aşağıdaki örnek programları inceleyiniz.
program paramli1;uses crt; {Windows için Wincrt}vara,b,t:integer;procedure toplam(x,y:integer);begint:=x+y;end;beginclrscr;re adln(a);readln(b);Toplam (a,b);Writeln(t);end.
program paramli2;uses crt; {Windows için Wincrt}vara,b,t:integer;procedure toplam(x,y:integer;var z:integer);beginz:=x+y;end;beginclrscr; readln(a);readln(b);Toplam (a,b,t);Writeln(t);end.
Yukarıdaki programda X ve Y değerlerinin toplamları Writeln(t); program satırında ekrana yazdırılmaktadır. Aynı programda toplamı yazdırmak istenilen parametre değiştirildiğinde program hata verecektir. Aşağıdaki program derlendiği zaman çalışmayacak ve 3 nolu hata meydana gelecektedir. Programı yazarak hatanın nedenini anlamaya çalışınız.
program hatali_paramli;uses crt; {Windows için Wincrt}vara,b,t:integer;procedure toplam(x,y:integer;var z:integer);beginz:=x+y;end;beginclrscr;readln(a);r eadln(b);Toplam (a,b,t);Writeln(z);end.
Örnek 4: Aşağıdaki örnek programda dizgi isimli tek boyutlu bir dizi oluşturulmuş ve bu dizinin elemanları sıra ile 1-100 arasındadır. Bu dizi değer aldıkça altprograma değer transfer etmekte ve alt programda bu dizinin değerleri random komutu ile rastgele sayılardan oluşan yeni bir diziye aktarılmakta ve ana programa geri dönmektedir.
Parametresiz Prosedürler
Bu tür alt programlarda; alt program içinde kullanılan değişkenler ana program içinde kullanılan değişkenler ile aynıdır. Bu nedenle ana program ile alt program arasında veri transferi yapılmasına gerek yoktur. Aşağıdaki örnek programlar Parametresiz Prosedür kullanımını açıklamaktadır.
program faktoriyel_hesabi; uses crt; {Windows için Wincrt} var fakt:longint; n,i:integer;procedure islem1; begin fakt:=1; for i:=1 to n dobegin fakt:=fakt*i;end;end;begin clrscr;Write('N sayısını giriniz =');Readln(N); islem1;Writeln('N sayısının Faktöriyeli =',fakt:10);repeat until keypressed;end.
Yukarıda verilen programı çalıştırarak sonucu inceleyiniz.
Ekran komutları
Ekran komutları ekrandaki görüntü tasarımı için kullanılan komutlardır. Bu komutların program içinde kullanılabilmesi için, program başlığı satırından sonra USES komutunda CRT (Windows programları için WINCRT) unit isminin yazılması gereklidir. Aksi halde, ekran komutlarıyla ilgili yazılan komutlar Pascal derleyicisi tarafından tanınmayacaktır. En çok kullanılan ekran komutları aşağıda verilmiştir.
Clrscr
"Clrscr" CRT/WINCRT üniti içinde yer alan bir alt programdır. Ekranda daha önce yazılı olan ifadeleri silerek ekranın temizlenmesi amacıyla kullanılır.
GotoXY
Kursörü ekranın istenilen sütun ve satırına taşımak için kullanılır. Kullanımı;
GotoXy(Sütun,Satır);
şeklindedir. Normal bir ekran üzerinde 80 sütun ve 25 satır vardır.
Uses wincrt;varj:word;beginclrscr;for j:=1 to 20 dobegingotoxy(j,j);Write('Balıkesir Üniversitesi');gotoxy(50-j,j);Write('Balıkesir Üniversitesi');end;end.
Readkey
Klavyeden basılan karaktesi okumak için kullanılır. Bu fonksiyonun sonucu char tipi bilgidir. Turbo/Borland Pascal 7.0 'da tek başına kullanıldığında program bu komuta rastladığında, herhangi bir tuşa basılıncaya kadar programın çalışması kesilir.
Uses wincrt;vartus:char;begin clrscr;Write('Balıkesir ');Readkey;Writeln('Üniveristesi');Readkey;end.
Readkey komutunun çok kullanıldığı uygulamalardan biri de basılan veya basılacak karakteri kontrol etmektir.
Aşağıda verilen örnek programda her B tuşuna basıldığında "Balıkesir Üniversitesi" yazmaktadır. Program ESC tuşuna basılarak durdurulmaktadır.
Uses wincrt;vartus:char;j:word;beginrepeattus:=readkey; if upcase(tus)='B' thenWrite('Balıkesir Üniversitesi');until tus=#27;end.
Keypressed
Klavyeden bir tuşa basılıp basılmadığını kontrol etmek amacıyla kullanılan bir komuttur. Aşağıda verilen örnek programı inceleyiniz.
Uses wincrt;vartus:char;j:word;beginj:=0;repeatWrite('B alıkesir Üniversitesi');j:=j+1;if keypressed then tus:=readkey;if j=75 thenbeginclrscr;j:=0;end;until tus=#27;end.
Window
Ekranda pencere oluşturmak için kullanılan bir komuttur. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir. Kullanımı;
Window(X1,Y1, X 2,Y2);
X1
encerenin sol sütun numarası (1-80)Y1
encerenin sol satır numarası (1-25)X2
encerenin sağ sütun numarası (1-80)Y2
encerenin sağ satır numarası (1-25)Delay
Programın belirtilen süre kadar bekletilmesini sağlar. Delay (1000) komutu, programın 1 sn bekletilmesini sağlamaktadır. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.
uses crt;beginwindow(20,5,60,20);REPEATDELAY(5); Write('BAÜ');UNTIL keypressed;end.
ClrEol
Kursörün bulunduğu konumdan satırın sonuna kadar bütün karakterleri silmek için kullanılır. Kursör bulunduğu konumda kalır.
uses winCrt;beginClrScr;Writeln('Günaydın Bugün nasılsınız?');Writeln('Enter tuşuna Basınız...');Readln;GotoXY(1,2); {Kursör 2.satır 1.sütuna konumlandırılıyor}ClrEol;Writeln ('İyi olmanızı duymak güzel.');end.
Highvideo
Ekrana yazılacak yazının parlak yazılmasını sağlar. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.
Lowvideo
Ekrana yazılacak yazının mat yazılmasını sağlar. Bu komut sadece Dos için Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.
Normvideo
Ekrana yazılacak yazının normal parlaklıkta yazılmasını sağlar. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.
Uses Crt;BeginClrscr;Highvideo;Writeln('Parlak');Lowvid eo;Writeln('Mat');Normvideo;Writeln('Normal');End.
WhereX
Kursörün üzerinde bulunduğu sütunun numarasını verir.
WhereY
Kursörün üzerinde bulunduğu satırın numarasını verir.
uses winCrt;beginWrite('Şu anda kursör pozisyonu :',WhereX,',',WhereY);end.
TextColor
Ekrana yazdırılacak yazının rengini ayarlamak için kullanılır. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir. Kullanımı;
Textcolor(Renkkodu/Adı);
Renklerin kodları aşağıda verilmiştir.
Renk Kod Adı
Siyah 0 Black
Mavi 1 Blue
Yeşil 2 Green
Turquaz 3 Cyan
Kırmızı 4 Red
Pembe 5 Magenta
Kahve 6 Brown
Açık gri 7 Lightgray
Koyu gri 8 Darkgray
Açık mavi 9 Lightblue
Açık yeşil 10 Lightgreen
Açık turquaz 11 Lightcyan
Açık kırmızı 12 Lightred
Açık pembe 13 Lightmagenta
Sarı 14 Yellow
Beyaz 15 White
Yanıp/sönme 128 Blink
Textcolor(0)=Textcolor(black)
Textbackground
Ekrana yazdırılacak yazının zemin rengini ayarlamak için kullanılır. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir. Kullanımı;
uses Crt;begin{ Siyah üzerinde yeşil karakterler}TextColor(Green);TextBackground(Black) ;WriteLn('Merhaba');{ Gri üzerinde yanıp sönen kırmızı karakterler}TextColor(LightRed+Blink);TextBackgrou nd(LightGray);WriteLn('Günaydın!');{ Mavi üzerinde sarı karakterler}TextColor(14); { Yellow = 14 }TextBackground(Blue);WriteLn('nasılsın');NormVide o; { Orijinal özellik }End.
Sound/Nosound
Sound, verilen frekanste ses üretmek için kullanılır. Nosound, sound ile üretilen sesi ortadan kaldırmak için kullanılır. Bu komutlar sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.
uses Crt;beginSound(220);Delay(200);NoSound;end
Diğer komutlar
Chr
Standart CHR fonksiyonu [ 0..255] arasındaki tam sayıların ASCII karşılığı olan karakteri vermektedir.
CHR fonksiyonuna, doğrudan aktarılan tam sayı sayısal ifadeleri alfabetik karaktere çeviren bu fonksiyonun yaygın kullanımlarından biri de, bilgilerin yazıcıya dökümü sırasında klavye üzerindeki komutların ya da kontrol karakterlerinin üretilmesidir. Aşağıdaki örnek programda bir yazıcıda kağıda üst üste basmak için ENTER tuşuna karşılık gelen ASCII 13 karakterini kullanmak amacıyla CHR fonksiyonundan yararlanılabilir.
Örnek:
Program Chr_Ornek;Uses LST;beginWriteln('Endüstri',Chr(13),'Mühendisliği' );Readln;end.
Concat
Bilgilerin birbirlerine eklenmelerini sağlayan, alfa sayısal fonksiyondur. Ekleme işlemleri CONCAT fonksiyonu ile veya alfa sayısal bilgiler arasına + işareti konarak sağlanır. Concat fonksiyonu ile istenilen sayıda katar birbiri ardına eklenebilir. CONCAT fonksiyonunun kullanımı aşağıdaki örnek programda verilmiştir.
Örnek:
Program Ornek_Concat;Uses Crt;{windows için Wincrt}varx1,x2,x3,x4:String[ 20] ;x5,x6:=String[ 50] ;begin clrscr;x1:='Balıkesir '; x2:='Mühendisliği';x3:='Universitesi ';x4:='Endüstri ';x5:=Concat(x1,x3,x4,x2);Writeln('4 sözcüğün CONCAT ile birleştirilmesi');Writeln(x5);x5:=x1+x3+x4+x2;Writ eln('4 sözcüğün + ile birleştirilmesi');Writeln(X5);While Not keypressed do;end.
Upcase
Pascal 'da okunan veya karşılaştırılması yapılan iki karakter dizisinde yazılan harflerin büyük veya küçük oluşu önemlidir. Upcase fonksiyonu küçük harfleri büyük harfe çevirir. Parametre olarak verilen karakterlerin alfabetik olmaması durumunda herhangi bir işlem yapılmaz.
Örnek :
vars : string;i : Integer;beginWrite('Bir Karakter Dizisi Giriniz: ');ReadLn(s);for i := 1 to Length(s) dos := UpCase(s);WriteLn('KARAKTER DİZİSİ BUYUK HARFE DÖNÜŞTÜ ',s);Readln;end.
Copy
Bir karakter dizisinde belirlenen bir bölgeden istenilen uzunlukta bir parçanın kopyalanması için kullanılan fonksiyondur.
Örnek:
uses crt; {windows için Wincrt}var s: string;beginClrscr;s:= 'Balikesir Üniversitesi'WriteLn(Copy(s,11, 4));repeat until keypressed;end.
Programın çıktısı; Univ şeklinde olacaktır.
Delete
Delete fonksiyonu, bir karakter dizisi içindeki belirli bir alt karakter dizisinin silinmesi için kullanılan standart fonksiyondur. Copy komutunda olduğu gibi silinecek ilk karakterin karakter dizisinin kaçıncı elemanı olduğu ve kaç eleman silineceği ifade edilmelidir.
Örnek:
Var s: string;beginS:='Endüstri Mühendisliği Bölümü';Delete(s,10,21);WriteLn(s);end.
Programın Çıktısı: Endüstri şeklinde olacaktır.
Pascal Sözcükleri
Turbo Pascalda kendi işlevleri dışında kullanılamayacak olan sözcükler vardır. Bu sözcükler ayrılmış sözcükler olarak tanımlanmakta olup programcı tarafından yeniden tanımlanamaz, bir değişken ismi olarak kullanılamaz veya değiştirilemezler. Bu sözcüklerin isimleri aşağıda verilmiştir:
And Asm Array Begin
Case Const Constructor Destructor
Div Do Downto Else
End File For Function
Goto If Implementation In
Inline Interface Label Mod
Nil Not Of Object
Or Packed Procedure Program
Record Repeat Set Shl
Shr String Then To
Type Unit Until Uses
Var While With Xor
Tanıtıcılar
Pascal programlama dilinde icra bloğu içinde kullanılan değişkenler VAR tanım bloğu içinde, sabitler ise CONST bloğu içinde tanımlanır. Örneğin A,B değerleri değişken ve C değeri sabit ise bu değerlerin programın tanım bloklarında ifade edilmesi aşağıdaki şekilde olacaktır.
VAR A;B:REAL;
CONST C=12:INTEGER;
Burada, VAR'dan sonra gelen REAL ifadesi A ve B değişkenlerinin gerçel sayı veri tipinde olduğunu belirtirken CONST'dan sonra gelen INTEGER ifadesi C sayısının integer veri tipi olduğunu belirtmektedir.
Pascal Programlama dilinde kullanılan değişik veri tiplerinin tanımları ve geçerli olduğu alanlar aşağıda tanımlanmıştır.
Özel Semboller
Bir Pascal programında kullanılabilecek özel semboller A'dan Z'ye büyük ve a'dan z'ye küçük İngiliz alfabesi harfleri, 0-9 arası rakamlardır. Pascal programlama dilinde kullanılan diğer bazı semboller ve anlamları aşağıda tanımlanmıştır.
>, <, = Herhangi değişken ve sabitlerin karşılatırılmasında kullanılır.
[ ] Bu işaret içine diziye ait indis numarası yazılır.
( ) Veri okunması, yazılması, yazılacak/okunacak bilgilerin başlangıç ve bitişlerinde kullanılır.
.. İndisli değişken eleman tanım ayırıcı.
; Pascal komut ve deyimlerini birbirinden ayırmak için kullanılırlar.
' Alfasayısal bilgilerin tanımlanmasında kullanılır. Bilgilerin başlangıç ve bitişlerinde kullanılmaktadır.
, Değişken tanımlarında, okunacak yada yazdırılacak bilgiler arasında ayıraç olarak kullanılır.
: Bilgi karakter yapı tipi tanımlamalarında ve sayısal bilgilerin çıkış formatlarında kullanılır.
. Bir gruba bağlı bir alt grup veya bir kayıt saha ismi tanımlarında elemanlandırma işareti olarak, sabit bilgilerdeki rakamların ondalık işareti olarak ve pascal programlarının sonunu belirlemek amacıyla kullanılır.
:= İşaretin solundaki değere sağındaki bilgiyi atama işlemini yapar.
{ } Açıklama ifadelerinin başlangıç ve bitimlerinde kullanılır.
(* *) Açıklama ifadelerinin başlangıç ve bitimlerinde kullanılır.
Aritmetik İşlem İşaret Karakterleri
Program içinde yapılacak aritmetik işlemlerde kullanılır.
+ Toplama işlemi ve karakter katarlarının birleştirilmesinde kullanılır
- Aritmetik işlemlerin yapılmasında çıkarma işlemi amacıyla kullanılır
* Aritmetik işlemlerin yapılmasında çarpma işlemi amacıyla kullanılır
/ Aritmetik işlemlerin yapılmasında bölme işlemi amacıyla kullanılır
Aritmetik İşlemlerde İşlem Öncelik Sıraları
Öncelik Sırası Aritmetik İşlem ve bağıntılı tanımlar
12345678910 İşaretli sayısal bilgilerParantez içindeki işlemlerAritmetik fonksiyonlarÜs almaÇarpma ve BölmeDIV tam sayıya bölme deyimiMOD (Bölme işleminde kalan bulma işlemi)Toplama ve çıkarmaMantıksal ilişki ifadeleri (=, >,<,)Bağlantı ifadeleri (not,and,or,xor)
İşlem Önceliğinde Bazı Kurallar:
· Aynı öncelik sırasına sahip işlemlerde hangisi önce tanımlanmış ise önce onun işlemi gerçekleştirilir.
· İşlem öncelik sırası küçük olan bir aritmetik işlemin önce yapılması isteniyorsa parantez içine alınmalıdır.
· İç içe birden fazla parantez kullanılması durumunda, işlem öncelik sırası daima en içteki paranteze ait işleminindir.
Pascal'da yazılabilecek en küçük program aşağıdaki gibidir.
Begin
End.
Yukarıda gösterilen küçük program parçasından da anlaşılacağı gibi pascalda bir program begin ile başlar end. ile sona erer.
Pascal'da bir program yapısını biraz daha genişletecek olursak;
Program programadı;
Tanımlamalar
Procedure ve functionlar
Daha açık anlatımıyla;
Program programadı;
Uses unitler
type Özel veri tipleri
Const Sabitler
Label etiketler
var değişken veya değişkenler
begin
end.
*Yukarıda kullanılan tanımlamlarda koyu harf ile yazılan kelimeler komutları ifade etmektedir.
Program komutu; yazdığınız programa bir isim vermek için kullanılır. Fakat bu görülen satır kullanılmak zorunda değildir. Bu komut kullanıldığı zaman dikkat edilmesi gereken husus şudur. Programa verdiğiniz isim boşluk karakteri içermemelidir. Şayet verdiğiniz isim iki kelimeden oluşuyorsa kelimeler arasında _ karakteri kullanılmalıdır. Örneğin; Program ilk_programım
Unit komutu; bu komut pascal'ın unit'lerini veya kendi yazdığınız unitleri kullanmak içindir. Unit birden fazla procedure veya functiondan oluşan bir program parçasıdır. İleride procedure veya fonksiyon kavramı açıklandığında unit kavramı da daha iyi anlaşılacaktır. Ama bu noktada şunun bilinmesinde fayda vardır: İleride de görüleceği üzere pascal'da kullanılacak olan komutların çoğu unit'ler içerisinde bulunan birer procedure veya fonksiyondur.
Type komutu; özel veri tipleri tanımlamak için kullanılır.
Const komutu; sabit tanımlamak için kullanılır.
Label komutu; etiket tanımlamak için kullanılır.
Var komutu; istenen tiplerde değişken tanımlamak için kullanılır.
Yukarıda belirtilen program yapısında bulunan sıra sabittir. Fakat, bir programın içerisinde bazı kısımlar hariç hepsi bulunmak zorunda değildir. Zorunlu olan kısımlar ; Uses, begin ve end. kısımlarıdır.
Pascal'da kullanılan bazı semboller
*#Sembol#* *#Anlamı#*
= Karşılaştırma işlemi için kullanılır.Eşitse.
<> Karşılaştırma işleminde kullanılır.Eşit değilse.
:= Değişkenlere değer atama için kullanılır. a:=5 gibi.
{ } veya (* *) Açıklama yapmak için kullanılır. Basic'teki REM komutuyla aynı işi görür.
: Değişken tanımlamalarında değişken isminden sonra değişken tipini belirlemeden önce kullanalır. a:integer gibi.
; Her satırın sonunda (istisnalar dışında) kullanılır.
Değişken isimlerini belirlerken uyulacak kurallar:
1. Değişken isimleri harf veya _ ile başlamalıdır.
Örneğin: ilk, _ilk gibi.
2. İçerisinde boşluk karakteri bulunmamalıdır. Bu kuralı program komutunu anlatırken öğrendiğinizi hatırlayınız.
Örneğin: ilk_sayi,son_sayi gibi.
3. Pascal'da kullanılan komutlar değişken ismi olamaz.
Örneğin: Begin, var gibi.
4. Değişken isimleri arasında özel karakterler bulunamaz. (+,-,*) gibi.
Örneğin: ilk+sayi, ilk-sayi gibi.
5. Değişken isimlerinde türkçe karakterler kullanılamaz. (ş,ğ,İ,ç gibi)
6. Değişken ismi harf ile başladıktan sonra ikinci karakteri sayı veya _ olabilir.
Örneğin:a1,a_b gibi
String İfadeler:
String ifadeler kısaca; Üzerinde sayısal işlem yapılamayan ifadeler olarak tanımlanabilir.
Pascal'da string ifadeler '' işaretleri arasında belirtilir.
Örneğin: 'Isparta', 'Keçiborlu','Fenerbahçe' gibi.
OPERATÖRLER:
Div: Bir bölme işleminde bölümü verir.
Örnek:
15 div 5 =3
Mod: Bir bölme işleminde kalanı verir.
Örnek:
5 mod 4 =1
String Tipi
Operatör İşlevi
Not Değil
Or Veya
And Ve
Xor Veyadeğil
= Eşit
< Küçük
> Büyük
<= KüçükEşit
>= BüyükEşit
<> Farklı
TURBO PASCAL KOMUTLARI
GİRİŞ - ÇIKIŞ KOMUTLARI
Write - Writeln:
Sabitlerin, değişkenlerin ve işlem sonuçlarının ekrana basılmasını sağlayan komuttur. Yani, basic'teki print komutuyla aynı işlevi görür.
Kullanımı:
Writeln(ifade)
Write(ifade)
Writeln komutu kullanıldığı zaman parantez içerisinde verilen ifade ekrana basıldıktan sonra cursor bir alt satıra iner ve diğer ifadeler buradan itibaren yazılmaya devam eder. Write komutu kullanıldığında ise cursor parentez içerisinde verilen ifade yazıldıktan sonra yazılan ifadenin hemen sonunda bekler ve diğer ifadeler buradan itibaren yazılmaya devam eder.
Şayet bir string ifade akrana basılmak isteniyorsa '' işaretleri arasında parantezler içerisine yazılmalıdır. Bir sabit veya değişken ekrana basılmak isteniyorsa; parantezler içerisine sabit veya değişkenin isminin yazılması yeterlidir. Burada dikkat edilmesi gereken husus şudur: Birden fazla sabit veya değişkeni aynı anda ekrana basmak istiyorsanız aralarına virgül koyarak yazmalısınız.
Eğer, hem bir string ifade hem de bir değişken veya sabiti beraber ekrana basmak istiyorsanız; değişen veya sabitten sonra veya önce virgül kullanmalısınız.
Örneğin; writeln(a,'a') veya
writeln('b' ,b)
Şimdi bu komutu kullanarak birkaç örnek yazalım.
Örnek 1:
Program ekrana_yaz;
begin
writeln('İlk programım');
end.
Bu program çalıştırıldığında ekrana İlk Programım stringini yazacak ve sonlanacaktır. Sonuçta ekranda çıktıyı şu an için göremiyorsunuz, Alt+F5 tuşlarına basın ekranda yadığınız string ifadenin basılı olduğunu göreceksiniz. Burada şu noktaya da dikkat etmeyi unutmayın. Cusor bir aşağı satırda beklemektedir.
Aynı programı şu şekilde yazarsak.
Program ekrana_yaz;
begin
write('İlk programım');
end.
Bu program da yukarıdaki programla aynı çıktıyı verecektir. Aralarındaki tek fark bu sefer cursorun bir alt satıra geçmeyip string ifadenin hemen sonunda beklemesidir.
Örnek 2:
Mesela çıktısı aşağıdaki gibi olan bir program yazmaya çalışalım.
Süleyman Demirel Üniveristesi
Keçiborlu Meslek Yüksekokulu
begin
writeln('Süleyman Demirel Üniversitesi');
write('Keçiborlu Meslek Yüksekokulu');
end.
Örnek 3:
Şimdide iki değişken tanımlayalım ve bunların toplamlarını ve farklarını ekrana basan bir program yazalım.
var
a,b:byte;
begin
a:=65;
b:=25;
writeln('a+b=',a+b);
writeln('a-b=',a-b);
end.
Sayısal Bilgilerin Formatlı Olarak Yazdırılması
Burada amaç sayısal ifadeleri sağa dayalı olarak yazdırmaktır.
Tamsayı ifadeler için kullanımı:
Kullanımı:
writeln(ifade:uzunluk)
write(ifade:uzunluk)
Burada uzunluk yazılan sayısal ifadeninitolam hane sayısını belirtir. Verilen ifade bu alana sağa dayalı olarak yazılır.
Örnek 4:
begin
write(1:6);
end.
Bu program sonuçta 1'i 6 hane sağa kaydırır ve 6. haneye yazar.Yani sonuç şöyle olur.
1
şeklinde bir çıktı olur.
Clrscr:
Gerçi bu komut bir giriş çıkış komutu değildir ama burada anlatmanın gerekli olduğunu düşünüyorum. Clrscr komutu ekran temizleme komutudur ve crt unit'i içerisinde bulunur. Yani bu şu anlama gelmektedir. Bu komut kullanılacağı zaman mutlaka uses crt komut satırı kullanılmalıdır.
Örnek 5:
uses crt;
begin
clrscr;
write('Merhaba');
end.
